W obiegu funkcjonuje wiele definicji zdrowia publicznego, sformułowano przy tym koncepcje zdrowia publicznego:
- Nowego
- Nowej ery
- Globalnego
- Międzynarodowego
- Ekologicznego
- Planetarnego
- Opartego na dowodach[1]
W Polsce zadania z zakresu zdrowia publicznego są uregulowane w ustawie z 11 września 2015 r. o zdrowiu publicznym (Dz. U. 2015 poz. 1916, z późn. zm.) i obejmują:
- monitorowanie i ocenę stanu zdrowia społeczeństwa, zagrożeń zdrowia oraz jakości życia związanej ze zdrowiem społeczeństwa;
- edukację zdrowotną dostosowaną do potrzeb różnych grup społeczeństwa, w szczególności dzieci, młodzieży i osób starszych;
- promocję zdrowia;
- kreowanie postaw zdrowotnych i społecznych sprzyjających profilaktyce zachowań ryzykownych;
- zapobieganie uzależnieniom oraz skutkom zdrowotnym i społecznym wynikającym z uzależnień;
- profilaktykę chorób;
- działania w celu rozpoznawania, eliminowania lub ograniczania zagrożeń i szkód dla zdrowia fizycznego i psychicznego w środowisku zamieszkania, nauki, pracy i rekreacji;
- analizę adekwatności i efektywności udzielanych świadczeń opieki zdrowotnej w odniesieniu do rozpoznanych potrzeb zdrowotnych społeczeństwa;
- inicjowanie i prowadzenie:
- działalności naukowej w zakresie zdrowia publicznego,
- współpracy międzynarodowej dotyczącej działalności naukowej w zakresie zdrowia publicznego;
- rozwój kadr uczestniczących w realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego;
- ograniczanie nierówności w zdrowiu wynikających z uwarunkowań społeczno-ekonomicznych;
- działania w obszarze aktywności fizycznej[2].
Na podstawie ustawy o zdrowiu publiczny został opracowany Narodowy Program Zdrowia (NPZ), który jest dokumentem strategicznym dla zdrowia publicznego.
Celem strategicznym NPZ na lata 2021-2025 jest zwiększenie liczby lat przeżytych w zdrowiu oraz zmniejszenie społecznych nierówności w zdrowiu.
Celami operacyjnymi NPZ są:
- Profilaktyka nadwagi i otyłości;
- Profilaktyka uzależnień;
- Promocja zdrowia psychicznego;
- Zdrowie środowiskowe i choroby zakaźne;
- Wyzwania demograficzne[3].
Wysokość finansowania celów operacyjnych, zgodnie z NPZ, wynosi rocznie nie więcej niż 140 mln zł.
SYTUACJA ZDROWOTNA W POLSCE
Według ostatniego Raportu NIZP-PZH Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania przeciętna długość życia mężczyzn wynosiła 71,75 lat, a kobiet była o 7,93 roku dłuższa i wynosiła 79,68 lat.
Pandemia przyniosła wiele niekorzystnych zmian stanu zdrowia ludności w Polsce, w latach 2020-2021 skrócenie długości życia ludności Polski, w porównaniu z 2019 r. długość życia w 2021 r. była krótsza o 2,3 lat u mężczyzn (1,9 w wieku 65 lat) i 2,1 lat u kobiet (1,7 w wieku 65 lat)[4].
Wykres: Raport: Sytuacja Zdrowotna Ludności Polski i jej uwarunkowania 2022, str. 69
Od dłuższego czasu obserwowane jest zjawisko dużej nadumieralności mężczyzn w stosunku do kobiet. Pierwszy rok pandemii pogłębił ten problem.
Wykres: Różnice przeciętnego dalszego trwania życia kobiet i mężczyzn wg wieku w latach 1991–2021 (na podstawie danych GUS), Raport: Sytuacja Zdrowotna Ludności Polski i jej uwarunkowania 2022, str. 74.
Wykres: Przeciętne trwanie życia mężczyzn i kobiet w wieku 0 lat (Lex) mieszkających na wsi oraz w miastach wg liczby mieszkańców w latach 2018—2019, jego roczne tempo zmian w ostatnim okresie (lata/rok), wartość obserwowana (Lex obs) w latach 2020 i 2021, wartość oczekiwana na podstawie wcześniejszego trendu (Lex ocz), skrócenie długości życia (lata) w stosunku do wartości oczekiwanej (obliczenia własne i dane GUS), Raport: Sytuacja Zdrowotna Ludności Polski i jej uwarunkowania 2022, str.76.
Długość życia mieszkańców Polski różni się w zależności od zamieszkania – wieś, małe czy duże miasto. Przeciętna długość życia jest najkrótsza u mieszkańców miast poniżej 5 tys. ludności, z kolei najdłużej żyją mieszkańcy miast powyżej 500 tys. mieszkańców.
ZDROWIE PUBLICZNE 3.0. – POLICY BRIEFS POLSKIEJ AKADEMII NAUK[5]
Jest to pierwsza z czternastu ekspertyz dotyczących wybranych aspektów systemu zdrowia w Polsce, przygotowana przez ekspertów Polskiej Akademii Nauk w ramach projektu Komitetu Zdrowia Publicznego PAN „Ocena wybranych elementów systemu zdrowia w Polsce na podstawie dowodów naukowych i dobrych praktyk innych krajów – Polskie Zdrowie 2.0”.
Eksperci wskazali jako niezbędne zmianę spojrzenia na zdrowie publiczne i prozdrowotną politykę państwa, wymieniając:
- prowadzenie polityki zdrowotnej i prozdrowotnej państwa w oparciu o dowody naukowe i dobre praktyki innych krajów, ze szczególnym uwzględnieniem reprezentatywnych danych epidemiologicznych i ekonomicznych, pozwalających na ocenę gospodarczych i społecznych konsekwencji utraty zdrowia i niepełnosprawności
- zintegrowanie medycyny naprawczej, zdrowia publicznego i polityki społecznej;
- stałe monitorowanie nierówności w zdrowiu, sytuacji zdrowotnej i społecznej grup szczególnie narażonych, w tym seniorów oraz zagrożeń środowiskowych;
- potraktowanie edukacji prozdrowotnej i zdrowia psychicznego jako priorytetu, szczególnie wśród dzieci, młodzieży i osób w wieku podeszłym;
- realizacja właściwej polityki informacyjnej i zbudowanie realnego przywództwa dla uzyskania zaufania społecznego niezbędnego do akceptacji polityki zdrowotnej państwa;
- zbudowanie nowoczesnego zinstytucjonalizowanego zaplecza eksperckiego dla badań naukowych, obejmującego placówki akademickie, instytut branżowe, a także think tanki i instytucje prywatne, oceniające efekty zdrowia publicznego i polityki zdrowotnej państwa oraz przygotowujących wdrożenia.
W ocenie ekspertów skutki pandemii, a także międzynarodowy kryzys polityczny i militarny ukazał faktyczny wpływ zdrowia na funkcjonowanie społeczeństwa i gospodarki.
